Mozaïek Oststadt – Leaving the comfort zone

Een zwakke sociale structuur waarin veel overheidssteun wordt gepompt, een slechte bouwkundige staat van gebouwen, leegstand op de begane grond, een volgeparkeerde openbare ruimte, een gebrek aan groen en een hoge mate van geluidsoverlast, soms met gevaar voor de volksgezondheid – het zijn problemen die niet alleen spelen in het stadsdeel Oststadt van Pforzheim, maar waar ook vele andere steden mee worstelen.

In de meeste gevallen wordt in Duitsland in dergelijke situaties eerst een integraal stedenbouwkundig concept (ISEK) opgesteld, waarin de evidente problemen tot in de kleinste details worden beschreven, waarna een masterplan wordt opgesteld – twee klassieke procedurele stappen om financiering te waarborgen. Zoals te verwachten ligt de focus daarbij meestal op vlakken waar men toegang toe heeft en die concreet aangepakt kunnen worden: de openbare ruimte en voorzieningen voor onderwijs en cultuur.

Het verbetervoorstel van De Zwarte Hond voor Pforzheim-Oost – gemaakt in opdracht van de gemeente, maar niet geselecteerd voor het vervolgtraject – pakt het anders aan. Het begint ‘daar waar het pijn doet’, bij het creëren van een ‘gezonde stad’. Dat wil zeggen: bij het verkeerslawaai en de verantwoordelijkheid van de particuliere eigenaren. Het verkeer op de brede, drukke rijksweg die dwars door de wijk loopt zal ingrijpend moeten worden verminderd, door het terugbrengen van het aantal rijstroken. Alleen op die manier ontstaat de noodzaak om prioriteit te geven aan openbaar vervoer en fietsinfrastructuur. Tegelijkertijd ontstaat er zo ruimte om een gemengde wijk te ontwikkelen, waar mensen niet alleen wonen, maar waar ook werkgelegenheid is.

Maar de openbare ruimte alleen maakt geen stad, en stedelijkheid ontstaat alleen als de gebouwen geschikt zijn voor het maken van een levendige stad. Daarom moeten de bestaande gebouwen transformeren en meer diversiteit gaan bieden. De noodzakelijke energietransitie biedt hiervoor de gelegenheid. Richtlijnen voor particuliere projecten, zowel bij renovatie als nieuwbouw, creëren hybride gebouwen die het probleem van de monofunctionele naoorlogse plattegronden en gebouwtypologieën oplossen. Elk huis wordt een huis van de nieuwe mogelijkheden.

Voor een uitgebreide en duurzame herstructurering van een wijk zijn concrete masterplannen onvermijdelijk. Met dezelfde positieve instelling waarmee de openbare ruimte wordt aangepakt, moet ook de programmatische en typologische samenstelling opnieuw worden geformuleerd. Alleen dan kan gentrificatie positief uitpakken.