
Kan in een monumentaal kantoorgebouw creatief en ontspannen worden gewoond?

Rotterdam

Katshoek

Het ensemble aan de Heer Bokelweg. Bron: Wijnand Galema via Archief HNI.

Ontwerptekening Maaskant, met de kenmerkende plastiek. Bron: Platform Wederopbouw/Archief HNI.

Bron: Platform Wederopbouw
Bestaande situatie
Het Zomerhofkwartier (ZOHO) in de Agniesebuurt in Rotterdam ondergaat een transformatie van bedrijventerrein naar een bruisende wijk, waar wonen gecombineerd wordt met horeca en ondernemingen. De Zwarte Hond is gevraagd het Katshoekgebouw, een ontwerp van Huig Maaskant, te transformeren van bedrijfsverzamelgebouw naar woongebouw met levendige plint en een optopping van 1 verdieping.
Het Katshoekgebouw uit 1969, aan de Heer Bokelweg in Rotterdam, is onderdeel van een kenmerkend ensemble met o.a. het Akragon gebouw en het Grafisch Lyceum. De Heer Bokelweg is bedacht als verbinding tussen de Schiekade en het Rottetracé. De gebouwen zijn passend ontworpen bij de maat en schaal van deze nieuwe, brede stadsboulevard. Nu het Katshoek in een meer levendige, woon-werkbuurt komt te staan met ruimte voor voetganger en fiets, vraagt dat meer van het gebouw op ooghoogte.
Een atypische Maaskant
Huig Maaskant is een van de wederopbouw architecten in Rotterdam. Volgens Maaskantkenner Michelle Provoost is het Katshoekgebouw een atypische Maaskant: “Vooral de gevel is heel vlak, dat zie je in Maaskants gebouwen niet vaak. Gevels van zijn gebouwen zijn meestal heel expressief.” In het Katshoekgebouw is de invloed van zijn liefde voor Amerika te herkennen aan de grootse schaal. Tevens is het spel tussen vlak en stevige plastiek, zeer kenmerkend voor zijn stijl.
Katshoek bij oplevering in 1969


De kolommenstructuur van het Katshoek gebouw blijkt zeer adaptief.

Adaptieve structuur
Oorspronkelijk ontworpen als bedrijfsverzamelgebouw voor kleinindustrie en kantoren, heeft het Katshoekgebouw overmaat en een kolommenconstructie met grote stramienen van 10m. Dat het na tientallen jaren binnen dezelfde gebouwstructuur kan transformeren naar een woongebouw, toont de adaptiviteit. De overmaat, robuustheid én schoonheid van het gebouw maken dit mogelijk. Een bron van inspiratie, gezien de opgaven van deze tijd.
Het gebouw vormt zich naar de gewijzigde context, aansluitend op de Hofbogen als nieuw lineair park door Rotterdam Noord in de nieuwe wijk ZoHo. De vraag naar woningen in het centrum wordt beantwoord, maar ook maakplekken krijgen meer ruimte in het Katshoekgebouw. Zo zijn er verschillende woningtypes in het gebouw: makerswoningen, appartementen en penthouses. De extra hoogte van de gebouwstructuur geeft de woningen royaliteit. Fietsparkeren is opgelost via een fietskathedraal.
Het verdichten en optoppen op deze bijzondere maakplek van de naoorlogse stad, leidt tot aanpassing van de gebouwen. Tegelijkertijd is er een toegenomen levendigheid in de directe omgeving, en ontstaat er meer diversiteit door het combineren van wonen en horeca. De functies veranderen, terwijl de oorspronkelijke sfeer blijft behouden.

De architectuur in ere herstellen
De Zwarte Hond transformeert het Katshoekgebouw met respect voor het oorspronkelijke ontwerp. De principeschets van Maaskant met zijn sprekende plastiek, is daarbij leidend. De vlakheid van de gevel blijft behouden, de zware plastiek van de balkons, de zogenaamde schakel, wordt teruggebracht, de trappenhuizen en het kunstwerk worden gerenoveerd en de plint wordt geactiveerd en krijgt stoere robuustheid met detail op ooghoogte.
Het Katshoekgebouw krijgt een optopping – extra verdieping, die aansluit op het ontwerp van Maaskant. Deze toevoeging heeft eenzelfde vlakke plastiek en horizontale banden, maar is uitgevoerd in gepolijst aluminium, een materiaal met eigentijdse uitstraling. Dit laat de bijzondere kwaliteiten van het gebouw nog meer spreken.


De kenmerkende plastiek van het Katshoek gebouw wordt weer herkenbaar


Grote proporties, gebaren en grote verdeling
Sterk in het ontwerp van Maaskant zijn de grote proporties, gebaren en verdeling. Het spel van vlakheid en plastiek is kenmerkend voor het Katshoekgebouw. Dit hebben we weer zichtbaar gemaakt en benadrukt in het ontwerp, onder meer in de kozijnen en plint. De woningen krijgen wintertuinen als buitenruimte, met een vlak gedetailleerd vouwraam. Gesloten gaan zij mee in de vlakheid van de gevel, opengevouwen hebben zij een sprekende plastiek.

Een stedelijke, robuuste en industriële plint

Ontwerpschets Maaskant van de entreelobby van het Katshoekgebouw. Bron: archief HNI (via Michelle Provoost)
Een robuuste plint en ‘hotellobby’
De plinten zijn open en uitnodigend met makersplekken, passend bij het industriële karakter, en Café Katshoek op de hoek. Hierdoor worden de levendigheid en maakcultuur zichtbaar in de stad, passend bij de nieuwe, levendige functie en veranderde context. Het ontwerp is gestoeld op (archief)onderzoek van het werk van Maaskant, en de functionele eisen van de nieuwe programmering. Het ontwerp respecteert én versterkt het oorspronkelijke ontwerp. De nieuwe robuuste uitstraling van de plint past bij het stedelijke en industriële karakter van het gebouw en is een toevoeging in de plasticiteit en levendigheid op ooghoogte. Grote raampartijen bieden zicht op de makersplekken en horeca en van binnenuit op de straat. De kenmerkende entresols – ‘plint-doorsnede’ van Maaskant – worden teruggebracht net zoals de royale portieken, wat de doorstroom verbeterd.
Maaskant pakte flink uit in de entrees van zijn ontwerpen; het leken een soort hotellobby’s. Deze entreehallen herstellen wij in ere. De nog aanwezige onderdelen worden gerestaureerd en de verwijderde delen worden op basis van archieftekeningen teruggebracht. De plantenbak die van binnen naar buiten doorloopt (destijds niet gerealiseerd), is in het ontwerp teruggebracht.

1. Bestaande gevelbekleding: muschelkalksteen gevel panelen op metalen ophangsysteem
2. Vouwkoziin: vlak in gevel, staalframe, thermisch verzinkt en gepoedercoat in kleur
3. Verlaagdplafond: aluminium gesloten plafond
4. Balustrade: stripstalen gepoedercoat in kleur. Bevestiging verzonken
5. Aluminium kozijnen: thermisch verzinkt en gepoedercoat in kleur



Materialisering: it is what it is
Kenmerkend voor Maaskant gebouwen in die periode is het (luxe) materiaalgebruik. Veelgebruikte materialen zijn onbehandeld beton, staal en glas. In Katshoek is een beperkt materialenpalet toegepast; natuursteen, musschelkalksteen, (gebouchardeerd) beton, glas, aluminium en staal. Dit palet wordt gehandhaafd.
Katshoek Rotterdam
Het Zomerhofkwartier (ZOHO) in de Agniesiebuurt in Rotterdam ondergaat een transformatie van bedrijventerrein naar een bruisende wijk, waar wonen gecombineerd wordt met horeca en ondernemingen. De Zwarte Hond is gevraagd het Katshoekgebouw, een ontwerp van Huig Maaskant, te transformeren van bedrijfsverzamelgebouw naar woongebouw met ca. 250 woningen met levendige plint en optopping van 1 verdieping.
In het nieuwe ontwerp bouwt De Zwarte Hond met respect voort op de bestaande kwaliteiten van het Maaskant-ontwerp, met het kenmerkende spel tussen vlak en plastiek. De vlakheid van de gevel blijft behouden, de zware plastiek van de balkons wordt teruggebracht en de trappenhuizen en het kunstwerk worden gerenoveerd. De plint wordt geactiveerd en krijgt weer de stoere robuustheid met detail zoals destijds bedacht. Het voorheen introverte straatbeeld wordt met makersplekken, horeca en een fietsenstalling getransformeerd tot een open en levendige verblijfsomgeving.
De royale constructie toont de adaptiviteit van het gebouw en biedt met zijn overmaat de flexibiliteit om te transformeren naar een woongebouw. Boven op het gebouw komt een optopping, aansluitend op het ontwerp van Maaskant, met eenzelfde vlakke plastiek en horizontale banden, maar uitgevoerd in een ander materiaal, de bijzondere kwaliteiten van het gebouw benadrukt. Zo wordt Het Katshoekgebouw klaar gemaakt om weer decennialang mee te gaan.
data
- Locatie
- Rotterdam, NL
- omvang
- 28.246 m²
- Opdrachtgever
- DubbeLL en XIOR Student Housing
- Discipline
- Architectuur
- Programma
- Commercieel, Transformatie, Wonen
- Periode
- 2021-2023
- Status
- In ontwikkeling
- Fotograaf
- Wijnand Galema, Platform Wederopbouw, Archief HN, Anna OdulinskaI
- Partners
- Stedenbouwkundig ontwerp: Echo